Ticaret dünyası içerisinde mal alım satım işi ile uğraşan her bir kişi çek ile ödeme veyahut çek karşılığı kelimesini duymuştur veya bu işlemi gerçekleştirmiştir. Çek kullanımı tercih etmeyen esnaf olduğu kadar çek olmadan işini ilerleyemeyen veyahut yaptığı iş için gerekli olan malı temin edemeyen kişilerde bulunabilir. Çek ile ilginiz olsun veya olmasın mutlaka ve mutlaka makalemizi okuyup hani olur da ilerde mecbur kalır veya avantajını kullanmak istediğinizde çek düzenlerken önemli hususları öğrenip ileride sorunlar ile karşılaşmayalım.
Çek düzenleme işlevinin bazı önemli noktalarına değinerek, ticari hayatınızda sorun yaşamadan başarılı şekilde ilerlemenize etki edecek, özellik le ve özellikle ilk defa çek düzenleyeceğim, çek nasıl düzenlenir bilmiyorum diyenlerdenseniz konumuza göz atmanız faydanıza olacaktır. Çok ciddi olan ve kanuni yaptırımları ve sorumluluğu bulunan çek düzenleme konusunda biraz daha detaya inelim. Yani çek nedir, nasıl kullanılır ve nelere dikkat edilir bakalım.
Çek Nedir ?
Nakit harici ödeme yöntemlerinden bir diğeri olan çekler muhasebe açısından ve mali nitelikte kıymetli evraklar gurubunda bulunmakta. Ticaret içerisinde satın alma gücü olduğu gibi para yerine de geçerek işlev görür. Çek; Türk Ticaret Kanunu’na özel olarak düzenlenen, finansal kuruluş olarak bilinen bankaya hitaben tacir tarafından yazılan ve bir bedel karşılığı banka tarafından yazılan kişiye ödeme yaptığı kıymetli bir kağıttır.
Çekin Hazırlanması;
Çek yazılırken çekin bağlantılı bulunduğu üç taraf bulunur. Bunlardan birisi keşideci, diğeri muhatap ve hamil dir. Keşideci; çeki yazan yani düzenleyip karşıya veren kişidir, çeki düzenlemesi ile birlikte karşı tarafa vermesi ile borç yükümlülüğüne girerek parayı ödeyecek olan kişi durumuna gelir. Muhatap; çek karnesini kullanması için kişiye veren ve aynı zamanda ödemeyi gerçekleştirecek olan bankadır. Hamil ise çek tarafına düzenlenerek ödeme zamanına kadar veya ciro vaktine kadar elinde bulunduran alacaklıdır. Çek hazırlanırken atlamamanız gereken ve dikkat etmeniz gereken bir kaç önemli terim bulunur. Bu terimlerden birisi keşide etmek dir. Keşide; çekin keşideci tarafından düzenlenerek hamiline verilmesi durumudur. Diğer terimimiz ise ciro lama işlemidir. Ciro; çekin el değiştirmesi yani farklı bir kişiye devir edilmesi demektir. Çeki ciro edilmesi ile alacaklı tarafta değişmektedir. Çekin arkasının ciro eden kişi tarafından yazılıp imzalanma yapan kişinin adı ciranta olarak geçer. Ciro etme işlemi iki gruba ayrılarak çek üzerine yazılan ibareye göre değişkenlik gösteren şekildir. Birisi ciro yapılması esnasında eğer isim belirtilmiş ve ödeyiniz yazılmışsa, tam ciro anlamını taşır. Diğer bir şekil ise isim belirtmeden sadece ‘emrine ödeyiniz’ yazısı varsa bu işleme beyaz ciro denir.
Çek Nasıl Kullanılmalıdır?
Çekin kullanım amacı, ticaret hayatında edinilen mal veya hizmet karşılığı için ödeme ve ödemenin ödeyecek kişi için uygun bir zaman kazandırması için vade kazandırmasıdır. Çek sayesinde ticaret içerisinde mal ve hizmetlerin yer değişimi de hızlı olmaktadır. Çek mal veya hizmet karşılığında kişiye verilir, çekin üzerine çeki yazan kişi vade tarihin belirtir bu tarihte çeki elinde bulunduran kişi bankaya giderek çekte belirtilen kişinin hesabında para varsa ödeme yapar, eğer para yoksa çek bedelinin karşılığını saat 16:30’a kadar sorgulama yapar. Hesaba para aktarılması halinde çek bedeli ödenir, eğer ödenemez ise çek yazılır, buda çok hoş bir durum olmayacaktır yani karşılıksız çıkmış demektir. Çekin karşılıksız çıkması borçlu taraf yani çek sahibinin açısından kötü olmakla birlikte bundan sonraki çek veyahut banka ile ilgili olan işlemlerinde kötü itibar bırakacağı için etkiler. Çekin tahsilini vade tarihini bekleyen kişi isterse çeki bankadan vadesinden önce bir komisyon karşılığı kırdırıp tahsil edebilir. Bir diğer adı takas çeki denilen işlem ise şöyle işler; çek yaprağı falanca bankasına ait ve borçlunun hesabı falanca bankasında. Size verilen çekin tahsil olması için siz filanca bankasına yolladınız. Bu durumda çekiniz takasa girmiş olur. Takasta bulunan çekler de tahsilat süresini biraz daha uzatabilir.
Çek yaprağı elinde sahip olan hamil yani alacaklı yukarıda bahsettiğimi işlem gibi çeki kırdırıp nakit ihtiyacını giderebilir. Kıymetli evraklar içerisinde çek ve senet her zaman risk oluşturur, bu riskler den en çok karşılaşan ı ve kişiyi zarara uğratan kısmı çekin karşılıksız çıkması yani ödenememesidir. Alacaklı bu risk içerisine girmemek için çekin kırdırılması, bozdurulması ve faktoringe konu edilmesidir. Yani bu işlemlerde çekin bedelini vadesinden önce tahsil edersiniz ve çekleri firmalara veririsiniz. Bunun için faktoring şirketlerine başvurursunuz.
Çek İşlemlerinde Nelere Dikkat Etmeliyim Diyorsanız ..
İlk defa çek kullanıyorsanız veya artık bütün mal ve hizmet karşılığı için ödeme karşılığı olarak çek vermek istiyorsanız dikkat etmeniz gereken önemli hususlar vardır. Bunların en başından hazırlanan çek üzerinde bulunması zorunlu olan şekil ve şartlar yerine getirilmesidir. Çek üzerinde bulunan; tarih, yer, hesap bilgileri, imza nın eksiksiz ve tam olması çok önemlidir. Çek düzenlemesi yapılırken kendinizi yazdığınız ödeme tarihi yani vade tarihine göre mutlaka ayarlayın, o tarihte muhtemel elinize geçecek olması veya o tarihe kadar çek karşılığında aldığınız malı paraya çevire bilmeniz çok önemlidir. Vade tarihinde para bulunduramama halinde çekiniz ‘karşılıksız çıkar’ ve kredi notu ve banka sicili açısından sancılı dönemlere girebilirsiniz. Yazılan çekler ise ticari hayatınız boyunca sürekli karşınıza çıkar. İşte bu yüzden itibarınız zedelenir.
Eğer alacaklı siz seniz yani çek sizin elinizde ise dikkat etmeniz gereken önemli konuların başından çek bilgilerinin kontrol edilmesidir, çek üzerinde kişiye ait bilgiler tam mı ödeme tutarı ve vade anlaştığınız şekilde mi gibi şeyleri kontrol etmenizde fayda var. Ayrıca çek yaprağının hangi bankaya ait olduğuna bakılarak, sizin o bankada hesabınız varsa çeki o bankaya tahsile göndermeniz daha doğrudur. Takasa yani başka bankaya giden çekin hesaba geçmesi biraz daha uzun sürer.
Çek kullanımı ticaret açısından hem alıcı hemde satıcı için bir çok kolaylığı getirebilir, vadeli alımlar sayesinde eldeki nakit daha farklı alanlarda kullanılıp firma açısından faydalı girişimlerde bulunabilir, veya yüklü ödemeleri elden yapmayarak bazı riskleri de üstünüzden atmış olursunuz ancak çek kullanım işlemleri usulüne göre yapılırsa, ticaret yapmak daha fazla kolaylaşır. Bu sebepten ötürü yukarıda bahsettiğimiz hususları göz önüne alarak dikkatli bir şekilde hareket etmenizi öneririz.
Musa ŞAHAN
ÇEK ÖRNEĞİ, ÇEKİN ŞEKLİ
