Ahmet Cevdet Paşa Osmanlı devletinin topraklarında zam zamanlarına yakın bir zamanda yetişmiş olan önemli devlet adamı ve hukuk adamıdır aynı zamanda iyi bir tarih arşivininde bulunduğu biliniyor. Ahmet Cevdet Paşa kendisini ilime vermiş ve bir çok alanda icrada bulunarak kendisini insanların yararı için adamıştır. Hayatının son dönemine kadar çeşitli araştırmalarda bulunarak incelemiş, okumuş ve yazmıştır.
27 Mart 1822 senesinde dünyaya göslerini osmanlı topraklarında açan Ahmet Cevdet Paşa, bir çok Türk ilim ve bilim adamının arasında yer almaktadır ayn zamanda osmanlıda yetişmiş bir çok hukukçu ve sosyologları ile birlikte ismi sıkça anılmaktadır. Gerçek adı Ahmet’tir, Cevdet ise mahlasıdır. Babası, Lofçalı meclis üyelerinden İsmail Ağa ve annesi Lofça’nın ileri gelen asilesi olan Topuzoğulları’nın bir ferdi olan Ayşe Sünbül Hanım’dır.
İslam hukuku alanında baş yapıt olan Mecelle’yi yazmıştır. Şer-i kurallar ile batı hukuk kurallarını harmanlayıp tek bir hukuk yargısına sahiptir.
Devletin bir çok üst mevki alanında görev alarak hizmetlerde bulunmuştur. Bu hizmetler 5 kere adliye, 3 kere eğitim, 2 kere vakıflar, 1 kere içişleri ve 1 kere de ticaret ve ziraat bakanlığı mertebesidir. O dönemlerde uygulanan kanunların ve kurulan resmi kurum teşekküllerinde çoğunluğunda katkısı bulunmuştur.
Osmanlı tarihini en detaylı anlatıp yazan 12 ciltlik Tarih-i Cevdet isimli eserin sahibidir. Aynı zamanda 1855-1865 seneleri arasında devletin resmi tarihçisi olarak atanmıştır. O zamanlarda siyasi olaylarını Tezakir-i Cevdet isimli eserinde kaleme almıştır.
Türkçe olarak yazılmış ilk dil bilgisi kitabı olan Kavâ’id-i Osmâniyye’yi yazmıştır. Kızı olan Fatma Aliye hanımın ise Türk edebiyat alanında sayısız eserleri ile isim yapan ilk Türk romancı olarak bilimektedir.
Ahmet Cevdet Paşanın Eğitim Hayatı
O vakitlerde ilköğretim düzeyindeki eğitim olan Lofça’da aldıktan sonra Medrese eğitimi için İstanbul’a getirilmiştir. İstanbul’dasekiz yıl medrese eğitimi görür. Medrese eğitimiyle birlikte Murad Molla Tekkesi’nde Mesnevi dersleri eğitimi almış, müneccimbaşı Osman Saib’den ve Mühendishane-i berri Muallimi Miralay Nuri Bey’den yeni tarz riyaziye dersleri almıştır.
O vakitler Murad Molla Tekkesi alimlerin, şairlerin kısacası ilim alimlerinin sıkça uğradığı yerlerinden biriydi. Ahmet Cevdet Paşa bu mecliste vakit geçirince şiir yazma isteği başlamış ve ilk şiirini de Fehim Efendi’nin konağında bulunduğu bir esnada kaleme almıştır. İlk vakitlerde şiirlerini yazarken yazım tipi olarak Vehbi mahlasını ağırlık vermekteydi. Fakat bu mahlas başka şairler tarafından da kullanıldığı için Fehim Efendi kendisine 1259 tarihinde “Cevdet” mahlasını vermiştir.
Ahmet Cevdet Paşa Kariyeri
1845 senesinde Rumeli meclis kalemine Kadı olarak görevlendirilen ve 150 kuruş maaş bağlanmıştır. Siyasete atılı politika kariyerine başlaması ise Reşit Paşa vesilesi ile olmuştur. Reşit Paşa, sadrazamlığa geldiğinde yeni kanun ve nizamlar hazırlatacağı zaman bilgili ve açık fikirli bir kişi talep etmişti. Bu talep üzerine ise en uygun kişi olarak öngörülen Ahmed Cevdet Efendi görevlendirilmiş ve böylelikle siyaset hayatına başlamış olmuştur. Hatta Reşit Paşa’nın çocuklarına öğretmenlikte yapmıştır.
1850 tarihinde Meclis-i Maarif azalığıyla darülmuallimin müdürlüğüne göreve getirilmiştir. Burada ciddi hizmetler vererek sınav şekillerini ve öğrenci eğitimi ile ilgili düzenlemeler getirmiştir. Bununla beraber Cevdet Efendi’nin ikinci işi baş katibi olduğu Meclis-i Maarif toplantı ve kararlarıdır.
1863 yılında Anadolu Kazaskerliği Bosna-Hersek Müfettişliği olarak atandı. Burada ciddi başarılara imza atan Cevdet Paşa giderek Osmanlı’da önemli devlet adamlarından biri haline geldi. Cevdet Efendi 13 Ocak 1968 tarihinde meslek değiştirerek vezir oldu.
1866 yılında Halep vilayetine vali tayin edilen Cevdet Paşa burada 2 yıl görev yapıp bu esnada “Fırat” isimli gazete
1866 yılında Halep vilayetine vali tayin edilen Cevdet Paşa burada 2 yıl görev yapıp bu esnada “Fırat” isimli gazete çıkardı.
1868 yılında temyiz mahkemesi görevi yapacak olan Divan-ı Ahkam-ı Adliye’ye başkan olarak atandı. Bu görevde olduğu müddetçe hukuk sistemini dönemin gereksinimlerine göre düzenledi.
1873 yılında ise Maarif Nazırlığı görevine getirilmiş olup daha önce aynı göreve üç kere getirilmiştir. Bu görevi sırasında yine boş durmamış ve Türkçe, mantık ve edebiyat derslerinde okutulmak üzere okullar için kitap yazmıştır.
1874 yılında Yanya valiliğine atandıktan 7,5 ay sonra İstanbula dönmüş ve Adiye Nazırı olmuştur. Adliye Nazırlığı görevi sırasında Ticaret mahkemelerini Adliye Nezaretine bağladı. Bununla beraber hakimlere yardımcı olması açısından Ceride-i Mehâkim adlı eserini yazmıştır.
1878 yılında Suriye valisi olmasının akabinde Kozanda Kozanoğlu Ahmet Paşa isyanını engelleyip İstanbul’a dönerek Ticaret ve Ziraat Nazırı olmuştur.
1881 yılında Yıldız Mahkemesi’nde Adliye Nazırı olarak görev aldı.
1882 yılında ise Adliye Nazırlığı görevinden istifa edip üç buçuk yıl devlet memurluğundan uzak durdu ve eserlerine yoğunlaştı. 1886’da yeniden Adliye Nazırı olarak atandı ve 4 yıl bu görevi icra etti.
Ahmet Cevdet Paşa, ömrünün arta kalan zamanlarını ise çocuklarına ve bilimsel çalışmalarına ayırarak geçirdi. 26 Mayıs 1895’te Bebek’teki yalısında hayata veda etti. Naaşı, Fatih Camii bahçesine defnedildi.
Kaynakça:
[Ümit Meriç, Cevdet Paşa’nın Cemiyet ve Devlet Görüşü, İstanbul, 1970]
[Seyit Ali Kahraman, Ahmet Cevdet Paşa Eserlerinden Seçmeler, İstanbul, 1992]
[Fatma Aliye Hanım, Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, Pınar Yayınları]
[Sempozyum: 9-11 Nisan 1995, Ümit Meriç, Bir Osmanlı Sosyoloğu Ahmet Cevdet Paşa]
[Büyük Britanya Sözlüğü, Cevdet Paşa Maddesi, Cilt No:4, syf. 480]
